Belang van voeding en dieet bij patiënten met inflammatoir darmlijden
Voeding en dieet is iets wat patiënten met inflammatoir darmlijden (IBD) bezig houdt, doch heel vaak blijft het moeilijk om hierover aan professionele informatie te raken. In een online enquête die we onlangs uitvoerden in ons centrum, bleek 49% van de patiënten ooit een dieet geprobeerd te hebben doch dit was meestal op eigen houtje (slechts in 4% op voorschrift van hun behandelende arts Meestal gaat het om een caloriebeperkend dieet (70%) doch 25% van de gevolgde diëten hebben een specifiek behandelingsdoel (zoals lactose-vrij, glutenvrij of low FODMAPs diëten) waarbij de patiënten meestal hun informatie via internet of sociale media verkrijgen. Er is dus een duidelijke nood aan meer gestructureerde informatie omtrent voeding en dieet in IBD, wat meer dan 80% van onze patiënten ook aangaf in de enquête. In dit artikel proberen we een bondig overzicht te geven hoe voeding en dieet een rol kunnen spelen in IBD:
1. Voeding en dieet als risicofactor voor het ontstaan van IBD en opstoten
Theoretisch zijn er verschillende verklaringen hoe voeding een rol zou kunnen spelen in het ontstaan van IBD. Ten eerste weten we dat dieet een belangrijke rol speelt in de samenstelling van de darmflora en een “verkeerd” dieet zou dus een belangrijke rol kunnen spelen in het ontstaan van de dysbiosis (= ontregeling in de darmflora) die zo kenmerkend is voor IBD. Ten tweede is aangetoond dat een Westers dieet (bestaande uit relatief grote hoeveelheden rood vlees, geraffineerde suikers en vet) geassocieerd is aan ontsteking in het maag- en darmstelsel, zelfs in gezonde personen. Tot slot weten we uit diermodelstudies dat bepaalde voedingsbestanddelen de slijmvliesbarrière kunnen doorbreken wat een belangrijke oorzaak is van ontsteking. Desondanks zijn de resultaten van de meeste studies die zoeken naar risicohoudende voedingsstoffen vaak inconsequent en zelfs contradictorisch, wat het moeilijk maakt om een duidelijke lijn te trekken welke voedingsstofen te vermijden en welke net niet.
De meest betrouwbare informatie die we momenteel voor handen hebben komt uit grote bevolkingsstudies zoals de Nurses Health Study (NHS), waarbij ruim 230.000 vrouwelijke verpleegkundigen sinds 1973 gevolgd worden voor levensstijl, voedingspatronen en ontwikkelen van medische aandoeningen. Analyse van hun voedingsgewoontes toont dat een hoge inname van vezels (vooral afkomstig uit fruit en groenten) en omega-3 vetzuren gepaard gaat met een lager risico voor het ontwikkelen van IBD, terwijl vooral consumptie van rood vlees het risico leek te verhogen. Recentere studies tonen daarnaast een te lage inname van zink en kalium aan als risicofactoren, terwijl zout en ijzer geen rol lijken te spelen.
Een andere belangrijke studie is de European Prospective Investigation in Cancer of EPIC studie die vooral een link zoekt tussen levensstijlfactoren en kanker. Een subgroep van deze studie (de EPIC-IBD) bestaat uit een cohorte van 401.326 initieel gezonde mannen en vrouwen die tijdens de follow-up tijd IBD ontwikkelden. Uit deze studies komt vooral een verhoogd risico bij hoge inname van poly-onverzadigde vetzuren naar voor. Personen die zich in de hoogste kwartielen voor suiker en frisdankgebruik bevonden, hadden eveneens een verhoogd risico op het ontwikkelen van colitis ulcerosa, terwijl hoge inname van melk (maar niet per se melkproducten) beschermend leek voor Crohn. Alcohol daarentegen lijkt geen invloed te hebben op het IBD risico.
Tot slot is er de laatste jaren veel interesse voor de invloed van voedseladditieven en dan in het bijzonder emulsifiërende middelen zoals lecithin (E322, vooral gevonden in chocolade), mono- en diglyceriden van vetzuren (E471, vooral in roomijs), guar- en xanthaan gom (E412 en 407, vooral in melkproducten en mayonnaise), celluloses (E460-69 dieetsupplementen) en polysorbated (E432-36, chocolade siroop, oliën). De geografische distributie van IBD correleert sterk met het nationaal gebruik van deze emulsifiers en zou de link met vetrijke voeding kunnen verklaren.
2. Voeding en dieet als behandeling voor IBD
Bij kinderen wordt dieet in belangrijke mate gebruik als therapie voor IBD onder de vorm van exclusieve enterale nutritie (EEN). EEN is een gespecialiseerd dieet waarbij enkel vloeibare voeding wordt toegediend (merknaam Modulen). Helaas zijn de smaak en sociale aanvaardbaarheid belangrijke nadelen en lijkt dit hierdoor minder goed te werken bij volwassenen. Pogingen om deze problemen te omzeilen, zoals het CD-Treat dieet, een dieet dat de samenstelling van EEN benadert doch bestaat uit vaste, meer smakelijke voeding. De initiële resultaten in kinderen zijn bemoedigend en mogelijks kan dit een goede optie zijn voor volwassenen doch meer onderzoek is nodig.
Andere diëten gaan zich vooral focussen op het weren van bepaalde ontstekingsveroorzakende stoffen maar met wisselend succes. In het Crohn’s Disease Exclusion Diet (CDED) worden dierlijke vetten en voedingsadditieven geweerd en bleek, wanneer in combinatie gegeven met een partiële EEN (ongeveer 25% van de calorie-inname), even efficiënt in het bereiken van klinische remissie als louter EEN in kinderen. Het Specific Carbohydrate Diet (SCD)daarentegen, waarbij vooral complexe koolhydraten geweerd worden (in essentie een gluten-vrij dieet waarbij ook lactose geëxcludeerd wordt en enkel monosacchariden toegelaten zijn) bleek in de DINE-CD studie niet efficiënter dan een standaard mediteraans dieet. Ook in de FACES studie waarbij een dieet met hoge inname van rood vlees vergeleken werd met een restrictief dieet met slechts 1 maal per maand rood vlees, vond men geen verschil in efficiëntie voor behandeling van de ziekte van Crohn.
In conclusie is er op heden helaas weinig evidentie om een bepaald dieet te gaan promoten voor patiënten met IBD en ligt de focus nog altijd vooral op gezonde en gevarieerde voeding.
3. Voeding om symptomen te bestrijden in IBD
Ondanks de voorlopig negatieve resultaten van diëten in de behandeling van IBD, kan dieet wel een belangrijke rol spelen voor het behandelen van de symptomen geassocieerd aan de ziekte: zo kan een dieet laag in fermenteerbare suikers (low FODMAPs, een dieet ontwikkeld voor de behandeling van prikkelbaar darmsyndroom) ook verlichting brengen bij IBD. Bij patiënten met darmvernauwingen is een dieet met weinig vezels aangewezen om verstoppingen te voorkomen. Voor lactose- en glutenvrije diëten daarentegen is er minder een plaats bij IBD patiënten tenzij er een gelijktijdige diagnose van lactose of coeliakie gesteld wordt.